Je m’en souviens

Лоренс Деонна, Швейцариялык жазуучу жана журналист: “Европага жаман нерсенин баары Америкадан келген” “СССР – биз үчүн географиялык картадагы кара булут эле...” “Элинин шарты бул болсо, Назарбаевдин кызы Женевадан 72 миллион франкка вилла сатып алып атса, ушулбу теңчилдик” “Дүйнөдөгү эң бактылуу эл, бул -...” “Фейсбук менен селфи – ушул беле 21 кылым күткөн идеал”

Laurence Deonna, écrivaine Suisse: «Pendant tout le temps du communisme c'était pour nous un gros nuage noir sur la carte de géographie»

Laurence Deonna, Swiss writer: "During all the time of communism it was for us a big black cloud on the geography map"

Лоренс Деонна Швецарская писатель и журналист: «Все что есть плохое в Европе пришло из Америки»

Бул айым 78 жашта. Нукура Женевалык. Женевада нукура женевалыктарды табыш кыйын. Анткени бул жер анык интернационалдык шаар. 70 пайызы келгиндер. Деонна айымдын ата энеси да нукура женевалыктар. Атасы мамлекетке барандуу карааны бар, юрист, саясатчы болгон экен. Кызы ошол жолду улаптыр. Журналист, жазуучу, котормочу, фото-журналист, айтылуу “Репортеры без границ” уюмун жетектеген, 13 китеп чыгарган, төрт тилде эркин сүйлөгөн, 50 жаштагыдай спорт кылган, машинесин зуулдатып айдаган, театр, музейден калбаган айым. Аны биринчи ирет интернеттен таптым, анан таанып калдым анан бир күнү автобуста баратып итин жетелеп жүргөнүн көрдүм. Акыры телефон бурагам. “Кел” деген ошо замат. “Менин эң жек көргөнүм улутчулдук. Мен үчүн женевалык кошунама караганда африкалык, азиялык же кыргызстандык кесиптешим артык ” деген. Ушундай жан экен. Анан да “жашоо бир келет” деп кыргыздардай ой жоруганы бар экен...

-Жазуучулук, журналисттик, көркөм сүрөт өнөрү жана фото сүрөтчү... кайсынысына көбүрөөк ынак болдуңуз?

-Алгач, жумушумду эларалык сүрөт галереясынан баштадым. Бирок аягында биротоло жазуучулукту тандадым. Анткени жазуу аркылуу сезимиңди өзүң каалагандай түз, оңой жеткире аласың. Мага сезимди сүрөттөп билдирүү үчүн жазуу керек экенин сезгем. Ал эми фото сүрөтчү катары да керемет ирмемдерди жарата алдым бирок ал мага жакшы жаралган фразадай ырахат тартуулай алган жок. Болбосо Париж, Рим, Нью-Йорктогу фото-сүрөт көргөзмөлөрүнө катышкан күндөрүм болду. Ал эми биринчи репортажымды 30 жашымда Израиль менен Араб өлкөлөрү ортосундагы согуштан баштадым. Тагдыр деген кызык экен, ошондо журналистикага кызыгып, эч бир редакция тапшырма бербесе да, эч ким жолума бир тыйын акча бербесе да репортаж жасап келем деп Израилге учуп кеткем. Мына ошол сапарымдан кийин мен өмүр бою мынакей дээрлик 50 жылдан бери Араб өлкөлөрү жана Орто Азия менен тагдырлаш болуп калдым. Иран, Ирак, Сирия, Йемен ж.б. өлкөлөрдө далай изим калды. Андан бери ошол өлкөлөр туурасында 13 китеп жазылып, бир нече документалдуу фильмдерим тартылды.

-Орто Азиядан кайсыл өлкөлөрдө болдуңуз?

-Мен силердин чөлкөмдө Горбачевдун мезгилинде жана СССР жаңы ураган мезгилдерде көп болдум. Тилекке каршы Кыргызстанга баралган жокмун. Түркмөнстан, Тажикстан, Өзбекстан, Казакстан, Грузияда, Азербайжанда бир нече репортаждар жасадым. Бирок негедир Казакстанга көбүрөөк байландым. Анын бир себеби Карагандада Экинчи дүйнөлүк согуш маалында Сталин тарабынан айдалып барып ошол бойдон жашап калган немистер көп экен. Ошентип “Казакстан” деген китеп жазылды.

-Кезинде сиз үчүн СССР кандай элес берчү?

-Советтер Союзу мен үчүн “terra incognita” жер бетиндеги эзели белгисиз, ачыла элек жердей эле. Биз үчүн СССР – географиялык картаны каптап турган кара булуттай болчу. Ал кара булут ичинде эмне болуп атканы бизге эзели ачык болчу эмес. Билчү эмеспиз. Ал бизге дайыма табышмактуу, дайыма сырдуу болчу. Акыры аңгыча эле ошончолук зор нерсе кулады да, ошол табышмактын баары ачылып жатып калды. Албетте, бул тарыхтагы өтө чоң окуя. Мен күнү бүгүнкүгө чейин коммунисттик идеология түпкүрүндө өтө ажайып идея болгон деп билем. Бирок тилекке каршы иш жүзүндө башкача чыгып калбадыбы.

-Мисалы жакшы жагынан бир эле мисал келтире аласызбы?

-Бирөөнү айтсам албетте ал билим берүүсү, агартуусу жакшы эле.

-Мынча болду эми жаманынан бир мисал айтыңыз?

-Менин атамдын агасы Румынияда падыша сарайында кызматкер эле. 1947 – жылы ал советтик бийлик тарабынан Бухарестте кармалып, “сен аристократсың” деп күнөөлөнүп, 10 жыл бир да адамды көрбөстөн жалгыз камерада жаткан. Андан чыгарып Гулагга кетиришкен. Ошондо биз аны Румыния өкмөтүнө 62 миң доллар акча төлөп бошотуп алганбыз. Билесизби ал кезде бул канча чоң акча эле! Бул СССР дин каардуу жагынын чети гана.

-Сиз демек СССР кулаганда сүйүнгөн чыгарсыз?

-Албетте, биз кубандык. Ошонун арты менен Берлин дубалынын кулатылышы эле эмне деген бакыт болгон. Ошол эле учурда кулаган соң совет эли кандай шартта калды. Экономикалык ж.б. жактан өтө чоң теңсиздик түзүлдү да. Мен Казакстанда жүргөнүмдө бир карыган казак кемпирдин кыштын кыраанында эски чыны, табактарын жерге жайып сатып отурганын көрүп абдан кейигемин. Эли ошондой абалда болуп атса ал эми президент Назарбаев кызы экөө Женевадан 72 миллион франкка вилла сатып алып атышса, ушулбу теңчилдик?

-Ооба, ал вилланы казак бийлигинин оппоненттери тасмага түшүрүп К+ каналынан айлап көргөзгөн эле... Эмесе, Деонна айым, сизден сөз эркиндиги жөнүндө кыскача сурагым келет. Бул жаатында бизде толук эркиндик бар деп кайсы өлкө мактана алат?

-Эч ким. Ошол эле Америка да айта албайт. Албетте бизде сөз эркиндиги боюнча маселе жок, бирок ошентсе да билип коюңуз, бул жакта да баары эле шуруга тизгендей эмес. Айрым табу нерселер бар... Атын атабайын мындан бир нече жыл илгери силердин чөлкөмдөн (Орто Азия) бир журналист бул жактан башпаанек алып келген. Ал келээри менен мага айтты: “Оо, мына мен Европага келдим, толук эркиндик, эми мени кууган бийликти сындап сазайын колуна берем” деди. Мен ошондо айттым “Жок, карагым, жаңыласың, антип каалаганыңды кыла албайсың, аны бара-бара өзүң түшүнөсүң...” деп. Айтканымдай болду... Албетте, баары салыштырмалуу. Орто Азия үчүн сөз эркиндиги деген али жаңы түшүнүк. Силерди жалаң хандар башкарат да. Анан кайдагы.

-Эгерде бул боюнча Кыргызстанды бөлүп карай турган болсок анда анын өзгөчөлүктөрү бар. Жарайт, бул боюнча дагы сүйлөшөрбүз, мен сизден дагы бир көрүнүштү сурайын. Сиз айтмакчы бир кездеги чоң империя күп этип кулаган соң, бүт ааламга эшик ачылып, дүйнөлүк маалыматка марып жатып калдык. Кыскасы, биз алган терс көрүнүштөрдүн баарын биз Батыштан, Америкадан келип жатат дейбиз.

-Сизге түшүндүм. Мен жакшы билем, Батыш десе араб өлкөлөрү да, Орто Азия дагы Европа менен Американы бирдей коюп түшүнүшөт. Жок, жок, жок! Дагы бир жолу жок. Европа менен Америка экөө таптакыр салыштыргыс, эки бөлөк нерсе. Бул ковбой менталитетиндеги Америка менен архитектурасы, маданияты менен өзгөчө болгон Европаны бирдей коюп карабаш керек. Мен бөркүмдөй көрөм, маселен сенин өлкөңдүн бери эле дегенде миң жылдык тарыхы болсо керек, ал эми АКШ нын болгону 200 ашык жылдык тарыхы бар. Ошондуктан бүткүл дүйнөгө өздөрүнүн терең эмес маданиятын, адатын, жосунун киносу ж.б. нерселери менен таратып, элдин аң сезимине сиңирип жатат. Сиз сураган терс көрүнүштүн баары Европага да Америкадан келген. Кинолорун караңыз, эч тереңдик жок. Аңдасаңыз анын мааниси же ак же кара, дос же душман болот дагы калганы тарсылдак-түрсүлдөк, өлтүрмөй, кырмай, кыйнамай... Алардыкы эмне үчүн дайыма популярдуу, анкени Америка болуп көрбөгөндөй бай, продукцияларын бүт дүйнөгө рекламалап таратуу менен анысы арзанга да түшөт, жүз эселеп да актайт. Эмне дүйнөнүн башка элдеринде шедеврлар жаралбайт жатат дейсизби, кереметтер жаралып жатат бирок баары эле аларчылап ааламга атырылып көрүнө алышпайт экен да. Бир жалгыз өлкөнүн эбегейсиз күчкө ээ болуп бүт ааламды бийлеп турушу бул жакшы көрүнүш эмес. Ушундан улам эмне деген татаалдыктар жаралып жатат. Тилекке каршы бүгүн бүт дүйнө америкалашып жаткан кез. Жалгыз бир тилде гана сүйлөгөн Америкалыктар бүт дүйнөдө өздөрүндө жүргөндөй сезишет, бул өздөрү үчүн канчалык жардылык экенин элестетишпейт. Анткени ар бир тил – өзүнчө дүйнө. Жалгыз бир тилде гана сүйлөө бул жан дүйнөнүн жакырдыгы. Европада 17 тил бар. Болгондо да кичинекей эмес, дүйнөлүк чоң тилдер.

-Өзүңүз канча тилде сүйлөсүз?

-Мен өзүм франкофонмун, чет тили катары немис, англис, италия тилинде эркин сүйлөйм. Анан да арабча анча мынча билем.

-Араб өлкөлөрү демекчи, Сириядагы кырдаал боюнча эмне айта аласыз?

-1946 -жылы Сирия француздардан толук көз карандысыздыкты алгандан бери өлкө тынчый элек. Бүгүнкү президент Башар Асаддын атасы Хавез Асад ага чейин өлкөнү көп жыл катаалдык, кыйынчылык менен башкарган. Кыйынчылык менен дегеним өлкөдөгү кырдаалга жараша өзүнө да, өлкөгө да ошондой сактык, катуу тартип киргизилген эле. Президенттин ысымын аташ элдерге кыйын болгон, өтө коркунучтуу болгон. Шек келтирсең башың кетчү. Ошондуктан аны кеп кылгысы келгендер “ал, тиги” деп гана сүйлөшкөн. Демек, кийин уулу бийликке келгендеги тартип, зомбулук ал жаңылык эмес. Мен бул эрежени советтик бийликтин менталитети менен окшоштурам. Анткени Сирия илгертен СССР менен согуштук да маданий да тармакта өтө жакын байланыш, катышта болгон. А тургай Сирия советтик социалисттик моделди алган. СССРдин курашы менен Сириянын да көп тармагы алсыраган. Хавез Асаддын өзгөчөлүгү ал ошол кезде эле исламисттерге өтө каршы турган. Өлкөсүндөгү христиандарды коргогон, бир жерде мечит болсо катарында чиркөө болгон. Жума күндөрү сыйынгандар мечитке батпай калса да эшикке, көчөгө отуруп сыйынганга тыйуу салган.

Ал эми Сириянын эли илгертен ушунчалык меймандос жакшы калк. Араб чөлкөмүндөгү анык араб – бул сириялыктар. Эң таза, кооз араб тили бул - сириялыктар. Эң башкысы сирия эли өтө билимдүү, чыгармачыл, идеяга бай, акылдуу адамдар болушат. Өкүнүчтүүсү ошонун көбү бүгүн дүйнөгө чачылып жатат. Эмне деген акылмандары, билимдүүлөрү аргасыз кетип жатат. Ошондон улам бүгүн өлкө башы жок тулкусу гана калды. Илгери Сирия талааларын аралай турган болсоңуз көз жеткис эгин, пахта талаалары болоор эле. Бүгүн анын бири жок. Сирияда бүгүн от күйүп, согуш жүрүүдө. Мунун артында ким турат? Мен бул суроо менен Пентагонго кайрылгым келет. Мен бул керемет өлкө үчүн ичим күйөт. Дүйнөнүн кай бурчуна болсун мурдун тыккан америкалыктар өздөрү үчүн орчундуу жерлерде хаос болушун каалашат.

-Демек, Путиндин Сириянын колдоп жатышынын мааниси тереңде экен да?

-Путин асмандан алып эле колдоп жаткан жок. Бул деген тарых, эки элдин илгертен болгон тыгыз тарыхы, алакасы болгон үчүн колдоп жатат. Бул алака мындайча айтканда алардын эски махабаты.

-Бүгүнкү күндө Европаны каптап жаткан массалык миграция сизди канчалык түйшөлтөт?

-Эч канчалык. Анткени бул биздин өзүбүздүн катабыз. Ал тараптарга ызы-чууну орноткон бул - биз. Улам жаңы диктаторлордун пайда болушу да бул биз менен Американын эмгеги. Акыры аягы карапайым эл ушинтип агылат да. Көп маселеде биз – эгоистпиз.

-“Биз” деп сиз Европаны айтып жатасыз да?

-Ооба, мен Европаны айтып жатам. Ал эми бул боюнча Американын ролу ал өзүнчө чоң аңгеме. Экинчиден качкындар менен мигранттардын бир тараптан экинчи тарапка агылышы бул нормалдуу көрүнүш. Качкындарды Европа эле эмес башка өлкөлөр да кабыл алып асырайт. Алыс барбайлы, бүгүнкү күнү Ливанда 1.5 миллиондой сириялык качкындар калка издеп жашап атышат. Африка өлкөлөрүн алалы, алар бүгүн бүтүндөй козголуп, бири-бирине өтүп кыймылда болуп турган кез. Албетте Европа бул жакка келгендерге да өз шарты, комфорту менен бөлүшүп жатат. Бирок өзгөчө Африкадан келгендер бул жактан маданий шокко учурап жатышкандары бул – чындык. Ар элдин экинчи тарабы болот дегендей албетте бул жакта да улутчулдар, ашыкча оңчулдар сырттан келгендерге тиш кайрап атышат. Бул болчу нерсе экен. Бул да демагогия.

-Айтсаңыз, биз бүгүн 21 кылымда жашап жатабыз. Адампенде - адамзат жашоосу үчүн жаңы, бийик баскыч жаратып, түзүп бере алдыбы?

-Жок! Эгерде биз жашап жаткан планета 21 кылымда өзгөрдү дей турган болсок анда болгону техника менен технология гана өзгөрдү. Теория өзгөргөн жок. Бул кылымда да Адамзат жашоосуна сонун бир ой же идеология жаңылык болуп кирген жок. Башка баалуулук табыла элек. Техника менен технология гана адамзат жашоосун да, саясатын башкарып, өзгөртүп жатат. Ал бизди эми да кайда жетелээр экен... Бүгүнкү жаштардын да карысынын да мээсинде – фейсбук, селфи... ушул беле идеал?

-Дүйнөлүк ири статистикалык уюмдар, ошонун ичинде БУУ дагы мезгил-мезгили менен “”Дүйнөдөгү эң бактылуу өлкө кайсы” деп сурамжылап, даражалап чыгарып келет. “Эң бактылуу өлкө...” муну кандай түшүнөсүз?

-Бул абсурд. Толук бойдон абсурд. Анткени айталы кымбат муздаткыч алуу, 2-3 төн машиналуу болуу бул бакыт эмес. Алар бул статистиканы жалаң гана материалдык нерсеге негиздеп түзүп жатышат. Бул статистиканын ой жүгүртүүсү, логикасы ээң кедей дейт элем. Мынакей тибет элин алалы. Аларда байлык жок бирок, алардай бактылуулукту түзүп, тереңине түшүнүп, сүңгүп жашай алабызбы? Алар барып турган бактылуу эл. Ошол эле учурда дүйнөдөгү эң бай деген Япония баштаган өлкөлөр дүйнөдө суицид боюнча эң алдыңкы орундарда турушат. Эмне үчүн? Эмесе ушулбу байлыктан издеген бактылуулук?

Жеңишбек Эдигеев, Женева шаары

“Полит Клиника” гезити. 11.02.2016

- L'écriture, journalisme et des photos... quelles ont joué le premier rôle dans votre vie?

- Avant d'être reportée, j'ai fait beaucoup de métiers. J'ai travaillé notamment dans une galerie de tableaux internationale. Mais j’ai choisi l’écriture finalement. Parce qu'à travers l’écriture on peut dire ses sentiments. J’aime bien l’image mais je trouve que pour le sentiment l'écriture est mieux. Je viens d’une famille très engagée dans la politique. Mon père était un grand politique. J'ai baigné tous ma vie dans la politique. L'écriture et la politique ont débouché sur le reportage. J’ai commencé le reportage en 1967, lors de la guerre entre l’Israël et les pays Arabes. Mon premier reportage, j’avais pas un centime! Mais quand on veut, on peut. Je me suis débrouillée. J’ai trouvé un billet d’avion. Dès que j'ai été sur place j’ai senti ça c’est ma route, c'est ça ma voie. Et depuis je n'ai jamais arrêté. J’ai couvert l’Iran, la Syrie, l’Irak le Yémen etc. J’ai fait beaucoup de livres et de films. Je choisis toujours des pays difficiles. Je suis en train d’écrire mon treizième livre, de mes mémoires. Je n'ai jamais écrit de romans d'amour, je préfère les vivre moi-même. J'ai écrit des essais. J'ai traduit beaucoup de poèmes. J’ai fait aussi beaucoup d’expositions de photos. J’étais en Asie Centrale du temps de Gorbatchev. J'aime beaucoup cette région. J’ai fait des reportages à Achkhabad, à Douchanbé, à Tachkent, à Bakou et Tbilissi. Après la chute de l'URSS, je me suis dit que ça serait intéressant d’aller voir de l’Asie Centrale. Evidemment, l’Asie Centrale c’est immense. Si j’ai choisi finalement d'écrire un livre sur le Kazakhstan, c'est parce que ce pays est très intéressant historiquement et que on en parle très peut. J'ai écrit un longue chapitre dans ce livre sur les Allemandes du Kazakhstan. Beaucoup d'allemandes sont arrivées pendent la Deuxième guerre mondiale, envoyées par Staline dans le Goulag, de Karaganda.

- Et vous êtes aussi photographe?

-En effet, j’ai fait beaucoup d’expositions à New-York, au Canada, à Paris, à Genève, à Rome etc. On dit que je fais de magnifiques photos, mais aucune photo ne me donnera jamais le plaisir d’une belle phrase, jamais.

- Pourquoi vous êtes-vous intéressée à l'URSS?

- L’Union Soviétique était pour moi une « Terra incognito » Une terre inconnue et ça. Pendant tout le temps du communisme c'était pour nous un gros nuage noir sur la carte de géographie. On ne savait pas très bien ce qui se passait. C’était mystérieux. J’ai toujours pensé que l’idéologie communiste à la base, était une belle idée. Mais malheureusement dans la pratique le résultat n'a pas été formidable. Ceci dit, il y avait des bons côtés dans le communisme, comme l'éducation.

J’ai toujours été très intéressée par les pays de l’islam. J'ai été en Amérique du Sud, mais ça ne m'intéresse pas. Ce n'est pas mon biotope. Le monde Arabe, l'Asie Centrale, la Perse me touchent.

Mais, L’Union Soviétique avait aussi des côtés noirs. J'avais un oncle qui était le Chambellan du roi de Roumanie. En 1947, il a été arrêté par les Soviétiques à Bucarest et il est resté 10 ans dans un cachot sans jamais voir une personne. Après, il a été envoyé 7 ans dans un Goulag. Tout ça parce qu’il était un aristocrate. Après sa libération et nous l'avons acheté au gouvernement Roumaine pour 62 000 dollars.

- Donc vous avez été contente de la chute de l’Union Soviétique ?

- Oui, Il a eu un immense bonheur quand le mur la Berlin est tombé en novembre 1989. Mais la réalité économique est une autre réalité que la réalité sentimentale. Ce mariage économique a été très dur pour les Allemand de l'Est. Et ça l'est encore aujourd’hui.

Ceci dit la liberté, liberté c’est très bien. Mais le fait que les Etats-Unis d'Amérique soient la seule grande puissance sur la planète n'est pas une bonne chose. C'est un problème immense et extrêmement complexe. Evidement que j'étais contente que l'Union Soviétique soit tombée mais dans quelles conditions? La corruption est endémique... J'ai vu au Kazakhstan de vieilles femmes qui vendaient sur le trottoir en plein hiver une tasse, une assiette... Et ce Nazarbaïev et sa fille qui achètent une villa à Genève pour 72 millions de francs, alors que dans leur pays des gens crèvent.

- Que pensez-vous des journalistes en général?

- Je disais l'autre jour à un journaliste américain qu'on ne peut pas comprendre un pays sans connaitre son passé? Nous vivons ici dans une Europe qui n'a pas connu que des guerres pendant des siècles. Et la Suisse est un pays tout à fait particulier. La Suisse est une sorte de miracle. Pour quelle raison? Parce que c'est le seul pays au monde où les différentes régions ont demandé elles-mêmes à adhérer, alors que les autres pays ont été fabriqués par des guerres. C'est tout a fait différent. La Suisse allemande économiquement (70% de population) est la plus forte. (20% de francophones et le reste - des Italianophones) La Suisse est un mariage de raison, ce n'est pas un mariage de sentiments. C'est d'ailleurs difficile, un si petit pays avec quatre langues: allemand, français, italien et le très minoritaire rethoromanche.

- Quelles langues parlez-vous vous-mêmes?

En plus du français je parle l'anglais, l'espagnol, l'italien, l'allemand et un peu d'arabe. Le multilinguisme est une grande richesse. Les américains qui ne parlent qu'une seule langue et se croient partout chez eux ne se rendent pas compte combien c'est appauvrissant. En Europe il y a 17 langues. Et ne pas petite langue c'est grand langues. Parler une seule langue c'est une pauvreté de l'esprit. Parce que chaque langue est un monde.

- Et que pensez-vous de la liberté de parole?

- La liberté de parole est une chose relativement récente. Chez vous dans tous les pays de l'Asie centrale, la liberté de parole est une chose nouvelle et vous avez les Khans. Ici, en Suisse, c'est mieux mais croyez-moi, ce n'est pas parfait. Il i y a des sujets tabous.

- Existe-t-il au monde un pays la liberté d'expression est totale? La France, l'Italie, l'Allemagne, les Etats-Unis?

- Non. Même pas les Etats-Unis, c'est une mentalité de cowboy. L'Europe et les Etats-Unis sont complètement différents. C'est incomparable. L'Europe ce sont endroit des architectures, des cultures. Amérique n'est pas raffinée. Dommage, qu'aujourd'hui tout soit américanisé.

-Pendant votre vie de reporter avez-vous eu des menaces?

- Et comment! J'ai même été arrêtée en Syrie, en Irak, en Iran. Quand je suis rentrée à Genève en 1967 j'ai été menacée, parce que j'étais pro palestinienne. Je suis connue comme une personne qui a toujours soutenu la Palestine. J'ai eu très, très peur en Iran. J'ai été arrêté à Machhad, vers la frontière entre L'Iran et Afghanistan. Je faisais un reportage sur les Afghans qui se réfugiaient en Iran, La sécurité m'a mise dans une voiture et m'a enfermée dans une cave. J'ai cru que je ne sortirais jamais de là...Heureusement que j'avais une guide iranienne très intelligente. C’était un endroit horrible.

-Vous vous intéressez au féminisme?

- Oui, depuis toujours et je continuerai jusqu'à la mort. La Suisse sur sept ministres, compte quatre femmes. C'est une belle image. Je suis très contente. C'est formidable. Mais dans le véritable pouvoir, économique industriel, pouvoir il n'y a presque que des hommes.

-En Suisse, les femmes ont eu le droit de vote seulement en 1971, n'est-ce pas?

- Oui. Mais pourquoi? Si tard? Personne ne comprend le vraiment le système politique Suisse. Contrairement a tous les autre pays du monde, où c'est le parlement qui a accordé le vote aux femmes, en Suisse, il s'agissait d'un un vote populaire. Tous les hommes de la Suisse votaient oui ou non.

- Vous êtes fière de votre pays?

- Tout le monde aime son pays. Plus que le pays lui-même, ce sont les gens qui l'ont fait que j'admire. Ceci dit que n'aime pas le nationalisme c'est une vraie maladie. Moi, comme écrivaine, je me sens plus proche d'une femme écrivaine ou journaliste au Kirghizistan ou Argentine, que cette dame qui vit à côté de chez moi, qui a le même passeport, la même langue, la même couleur de peau.

- A votre avis, qu'est qui a changé de la société plus qu'autre chose?

- La technique, les techniques, plus que les idéologies.

Zhenishbek Edigeev, journaliste du Kirghizistan

edigeevj@gmail.com

- Writing, journalism and photos ... which played the first role in your life?

- Before being postponed, I did a lot of jobs. I worked in particular in an international gallery of paintings. But I finally chose writing. Because through writing you can tell your feelings. I like the picture but I find that for the feeling the writing is better. I come from a family very involved in politics. My father was a great politician. I have spent all my life in politics. Writing and politics led to reporting. I started reporting in 1967 during the war between Israel and the Arab countries. My first report, I didn't have a dime! But when you want, you can. I managed. I found a plane ticket. As soon as I was there I felt that this is my road, this is my way. And since then I have never stopped. I covered Iran, Syria, Iraq, Yemen etc. I’ve done a lot of books and movies. I always choose difficult countries. I'm writing my thirteenth book, from my memories. I never wrote romance novels, I prefer to live them myself. I wrote essays. I have translated many poems. I also did a lot of photo exhibitions. I was in Central Asia during Gorbachev's time. I really like this region. I have reported in Achkhabad, Dushanbe, Tashkent, Baku and Tbilisi. After the fall of the USSR, I thought it would be interesting to go see Central Asia. Obviously, Central Asia is huge. If I finally chose to write a book on Kazakhstan, it is because this country is very interesting historically and we talk about it very little. I wrote a long chapter in this book on the German women in Kazakhstan. Many Germans arrived during the Second World War, sent by Stalin to the Gulag, from Karaganda.

- And you are also a photographer?

-Indeed, I have done many exhibitions in New York, Canada, Paris, Geneva, Rome etc. They say that I take beautiful photos, but no photo will ever give me the pleasure of a beautiful sentence, never.

- Why did you become interested in the USSR?

- The Soviet Union was for me a "Terra incognito" An unknown land and that. During all the time of communism it was for us a big black cloud on the geography map. We didn't really know what was going on. It was mysterious. I always thought that the communist ideology at the base was a beautiful idea. But unfortunately in practice the result has not been great. That said, there were good things in communism, like education. I have always been very interested in the countries of Islam. I've been to South America, but I'm not interested in it. It is not my biotope. The Arab world, Central Asia, Persia touch me. But, the Soviet Union also had dark sides. I had an uncle who was the Chamberlain of the King of Romania. In 1947 he was arrested by the Soviets in Bucharest and spent 10 years in a cell without ever seeing a person. Afterwards, he was sent to a Gulag for 7 years. All because he was an aristocrat. After his release and we bought it from the Romanian government for $ 62,000. - So you were happy with the fall of the Soviet Union? - Yes, He was extremely happy when the Berlin wall fell in November 1989. But economic reality is another reality than sentimental reality. This economic marriage was very hard for the East Germans. And it still is today. That said, freedom, freedom is very good. But the fact that the United States of America is the only great power on the planet is not a good thing. It is a huge and extremely complex problem. Obviously I was happy that the Soviet Union fell but under what conditions? Corruption is endemic ... I saw in Kazakhstan old women who sold on the sidewalk in the middle of winter a cup, a plate ... And this Nazarbayev and his daughter who buy a villa in Geneva for 72 million francs, while in their country people are dying.

- What do you think of journalists in general?

- I was saying the other day to an American journalist that you can't understand a country without knowing its past? We live here in a Europe that has known nothing but wars for centuries. And Switzerland is a very special country. Switzerland is a kind of miracle. Why? Because it is the only country in the world where the different regions have applied themselves to join, while the other countries have been made by wars. It’s completely different. Economically German Switzerland (70% of the population) is the strongest. (20% French speakers and the rest - Italian speakers) Switzerland is a marriage of reason, it is not a marriage of feelings. It is also difficult, such a small country with four languages: German, French, Italian and the very minority Rethoromanche. - What languages ​​do you speak yourself? In addition to French I speak English, Spanish, Italian, German and a little Arabic. Multilingualism is a great asset. Americans who speak only one language and believe themselves everywhere at home do not realize how impoverishing it is. In Europe there are 17 languages. And not small language is large languages. Speaking only one language is a poverty of the mind. Because each language is a world.

- And what do you think of freedom of speech?

- Freedom of speech is a relatively recent thing. At home in all the countries of Central Asia, freedom of speech is a new thing and you have the Khans. Here in Switzerland, it's better but believe me, it's not perfect. There are taboo subjects. - Does there exist in the world a country the freedom of expression is total? France, Italy, Germany, the United States? - No. Not even the United States, it's a cowboy mentality. Europe and the United States are completely different. It is incomparable. Europe is a place of architecture, of culture. America is not refined. Too bad that today everything is Americanized.

- During your life as a reporter have you had any threats? - And how! I have even been arrested in Syria, Iraq, Iran. When I returned to Geneva in 1967 I was threatened because I was pro-Palestinian. I am known as a person who has always supported Palestine. I was very, very scared in Iran. I was arrested in Machhad, near the border between Iran and Afghanistan. I was reporting on Afghans who were taking refuge in Iran. Security put me in a car and locked me in a cellar. I thought I would never get out of there ... Fortunately, I had a very intelligent Iranian guide. It was a horrible place.

- Are you interested in feminism?

- Yes, forever and I will continue until death. Switzerland out of seven ministers has four women. It is a beautiful image. I am very happy. It's amazing. But in real power, industrial economic power, there are almost only men.

-In Switzerland, women had the right to vote only in 1971, right?

- Yes. But why? So late? Nobody really understands the Swiss political system. Unlike all the other countries in the world, where it was the parliament that voted for women, in Switzerland it was a popular vote. All the men from Switzerland voted yes or no.

- Are you proud of your country?

- Everyone loves their country. More than the country itself, it is the people who have done it that I admire. That said that dislike nationalism is a real disease. Me, as a writer, I feel closer to a woman writer or journalist in Kyrgyzstan or Argentina, than this lady who lives near my home, who has the same passport, the same language, the same skin color.

- What do you think has changed in society more than anything else?

- Technique, techniques, more than ideologies.

Zhenishbek Edigeev, journalist from Kyrgyzstan edigeevj@gmail.com

Ей 78 лет. Она чистокровная жительница Женевы. В Женеве очень трудно найти чистокровных жителей этого города. Потому, что этот город интернациональный. 70 процентов жителей города, приехали из других стран и городов.

Родители Деонны так же являются чистокровными жителями Женевы. Ее отец был юристом, политологом при том имея гуманистические взгляды на государство. И дочка продолжила этот путь. Деонна является журналистом, писателем и переводчиком, фото журналистом, руководитель «Репортер без границ», написала и опубликовала 13 книг, владеет 4 языками, в 50 лет активно занималась спортом, водила машину, не пропуская при том ни одной театральной премьеры и выставки.

«Впервые я Деонну нашел в социальных сетях, откуда и узнал о ее деятельности, однажды когда я ехал в автобусе, я увидел как она ехала куда-то со своей собакой. Когда я с ней связался последний раз, она согласилась на интервью.»

Она сказала: «Ну пошли». Сразу согласилась моя собеседница.

«То, что я ненавижу-это национализм, для меня лучше, чем женевский сосед мои коллеги из Африки, Азии, Кыргызстана. Но как выяснилось она-националистка».

В кыргызских сказаниях говорится : «Жизнь дается один раз».

Журналистика, писательская деятельность, изобразительное искусство, фото с какой из эти сфер Вы взаимодействовали теснее всего?

- Свою деятельность я начала с международных выставочных залов, но в конце я выбрала поприще литературы. Потому что через свои произведения я могу легко и непринужденно передавать свои чувства. Я поняла, что должна писать для того чтобы мои чувства были услышаны. Будучи хорошим фотографом и художником, я передавала свои мысли, но это не доставляло мне удовольствие. Несмотря на это я побывала на многих выставках в Париже, Риме, Нью-Йорке, но были и дни, когда я становилась участником в этих странах. Свой первый репортаж я написала в 30 лет в разгар войны с Израилем и Арабскими странами. Жизнь-интересная штука, а по тем временам я очень интересовалась журналистикой, но никакая редакция не давала мне задания и деньги на дорожные расходы, и я полетела в Израиль. После той командировки вот уже на протяжении 50 я связанна с Арабскими странами и странами Средней Азии. Свой след я оставила в странах таких как: Иран, Ирак, Сирия, Арабские страны и д.р.

После поездок я выпустила 13 книг об этих странах и сняла несколько документальных фильмов.

«В каких странах Средней Азии вы побывали?»

-Я побывала в Вашей стране во время правления Горбачева, а также после распада СССР. Но к глубокому сожалению я не побывала в Кыргызстане. Я делала несколько репортажей в таких странах как: Туркменистан, Таджикистан, Узбекистан, Казахстан, Грузия, Азербайджан. Но наибольшее количество репортажей было связано с Казахстаном. Потому что в годы второй Мировой войны много немцев жило в Караганде, которые были сосланы туда Сталиным. Именно из-за этих событий и вышла книга Казахстан.

«Какие ассоциации у Вас, вызывало СССР»?

- Советский союз для меня в то время был «терра инкогнита» Во всем мире СССР было неопознанной и не изведанной страной. Мы представляли СССР на географической карте как черные грозовые облака. Из-за этого мы не знали, что там происходит. Мы не знали. СССР всегда был для нас загадочным и таинственным. После распада той державы все что скрывалось стало известно. Распад союза был самым знаменитым в мировой истории.

«Можете рассказать о положительной стороне идеологии»?

- Если я расскажу об одном человеке он очень образованный.

«Какая не хорошая сторона идеологии приведите пример»?

- Мой дядя был госслужащим в Румынии. В 1947 году по приказу МГБ СССР он был задержан в Бухаресте и обвинен в «аристократии». В течении 10 лет его держали в одиночной камере с полным ограничением в свете и общению с людьми. Потом его отправили в ГУЛАГ. Мы оплатили властям Румынии 62000 долларов за его освобождение. По тем временам это были огромные деньги! Это было лишь малой каплей жестокости СССР.

«Наверное, Вас в то время очень радовал распад СССР»?

- Конечно мы были очень рады! Падение Берлинской стены в последствии нас очень обрадовало. Советский Союз распадался и люди оставались в положении, при котором экономика и другие сферы жизни делили людей по социальному неравенству. В то время я была в Казахстане и на меня сильное впечатление произвела бабушка, которая в суровый зимний холод продавала пиалки и тарелки, на одеяле которое было расстелено на земле.

Пока народ был в бедственном положении, президент Назарбаев и его дочка купили в Женеве за 72млн. франков виллу и это что равенство?

«Его оппоненты по предвыборной гонке показывали ее на канале К+». «Я хочу в этой связи спросить какая страна может похвалиться, что они свободны?»

-Никто! Даже Соединенные Штаты Америки. Но у нас нет проблем в демократии, но даже если нет демократического строя мы должны знать, что мир не строится по принципу бус. Есть, некоторые темы и вещи на которые у нас табу. Я не скажу его имя, но у Вас в Средней Азии был, журналист, который вывез определенные моральные устои в страны Средней Азии. Он, когда приехал сразу сказал мне «О я прилетел в Европу! Я могу иметь полную свободу и буду свободно писать о правительстве все что захочу!» И я ему ответила «Нет родной ты ошибаешься, ты не сможешь писать то что ты захочешь со временем ты поймешь» Я сказала ему так. И мои слова сбылись, но конечно все это относительно. Для средней Азии понятие «Свобода слова» ново. Вами же только «цари» управляют. И каков итог?

«Если мы рассмотрим Кыргызстан мы сможем увидеть различие. Ну хорошо мы еще обсудим это, но я хотел бы обсудить с Вами еще один инцидент. Как вы говорили после распада мощной державы, весь Мир открыл двери и мировые СМИ начали испытывать приток информации. Но мы воспитаны на тех принципах, что самое плохое пришло с Америки и с Запада».

- Я поняла Вас, я хорошо знаю это. Восточные страны и Средняя Азия воспринимают, что все «зло» приходит с Европы и Америки. Нет, нет, нет и еще раз нет! Европа и Америка они разные. Америка- это страна с менталитетом, культурой и архитектурой ковбойской жизни, но мы не должны это смотреть вместе с Европой. У твоей страны есть 1000 летняя история, ты будешь считать ее родной, а история США насчитывает 200с лишним лет, потому весь мир поглощает и использует эту культуру; кино, поведения и т.д. Эта культура как вирус заражает разум человека.

Как вы спрашивали, что все плохое в Европе приходит из Америки. Вот, например, смотрите на кино никакой глубины. Смысла, друг или враг и хорошее, и плохое, стрельба, пытки, предательство, убийства. Почему это кино популярно, потому что Америка вкладывает в них огромный бюджет. Америка рекламирует свою продукцию на весь мир и из-за этого окупаемость выше. Почему вы думаете, что другие страны не создают шедевров, шедевры создаются, но они не попадают в мировой кинопрокат.

Это не хорошо, что мощная сила управляет всем Миром. Из-за этого создаются проблемы, но к сожалению весь Мир «амереканизируется» теряя свою индивидуальность. Так как английский является мировым, они везде чувствуют себя как дома. Потому, что каждый язык-это есть это другой мир. Если разговаривать на одном языке- это покажет твою духовную нищету и деградацию. В Европе существует 17 языков, и они имеют немаловажное значение в мире.

«Какими языками вы владеете»?

- Я сама франко-фонка, я свободно владею иностранными языками такими как: немецкий, английский, итальянский. Немного знаю арабский.

«Кстати, как насчет Арабских стран, что вы думаете о ситуации в Сирии»?

-С 1946 Сирия обрела свою независимость от Французов, однако их это не успокоило. На сегодняшний день президент Башар Асад, его отец Хавес Асад он управлял страной со сложностями на протяжении многих лет. Он здраво смотрел на ситуацию и оберегал всех сохраняя твердый и жесткий режим правления. Произношение имени президента для людей было очень трудным и могло привести к неприятным последствиям. Если не соблюдался закон отрубали голову. Поэтому имя президента заменялось на слова «Он», «тот» и т.д.

На территории страны было насилие- это не новость. И я все эти правила сравниваю с советским менталитетом, потому что Сирия и СССР имели прочные военные и культурные связи. Сирия переняла все социалистические манеры правления с СССР.

После распада СССР, Сирия из-за схожести манеры правления ослабла. Особенность Хавес Асада была в том, что он не поддерживал исламистов, он в своей стране защищал православных верующих, и строил на ровне с мечетями православные церкви. По пятницам запрещал совершать намаз на улице, если, в мечети, не хватало места.

Сирия с давних пор гостеприимный, хороший народ. Самые чистокровные арабы- это жители Сирии. Самый чистый язык в арабских странах – в Сирии.

Но самое главное сирийцы, очень культурно образованные и интеллектуально развитые люди.

Самое плохое, что все сирийцы сейчас разбросаны по миру. Жаль, что такие образованные и воспитанные люди уезжают в другие страны. Из-за этого страна лишилась головы и осталось только туловище. Во все времена у Сирии было много полей и земных угодий для занятия земледелием. А сегодня ничего из этого не осталось. Сейчас в Сирии пожар и война. А кто стоит за этим? Я с этим вопросом хочу обратиться Пентагон. Мне очень жаль эту прекрасную страну. Американцы воюют, за мировое господство сея во круг хаос и войны, всегда не чувствуя себя виноватыми.

«И вот поэтому Путин помогает Сирии»?

- Путин берет не с неба поддержку. Это совместная история 2ух народов, которая связанна веками.

«На сегодняшний день в Европу идет массовая миграция. Вы испытываете трудности от этого»?

-Никакой! Мы сами в этом виноваты. Хаос и конфликты мы создаем сами. В появлении новых политических режимов и диктатур, есть огромный вклад Америки и наш. В последствии этого страдает простой народ.

Во многих вопросах мы эгоисты.

«Мы» Имеете в виду Европу?

-Да Европу! Поэтому у Америки огромная роль. А во-вторых приезжие и эмигранты они вливаются в наше общество, но мы считаем это нормальным. Приезжие в Европу и даже в другие страны снижает их экономический уровень.

Не отходя далеко в Ливане 1,500 млн беженцев из Сирии, которые ищут поддержку. Если возьмем Африку они всегда в постоянной миграции.

Конечно Европа создает все условия для беженцев. Но особенно многие беженцы из Африки испытывают состояние культурного шока.

И это правда! У всего народа есть вторая сторона-это национализм. Они высказывают свое недовольство беженцам. Но это вполне ожидаемо. И эта демагогия.

«Скажите пожалуйста вы живете в 21 веке, человечество создает новые ступени развития»?

-Нет! Если 21 век изменился, то только в технике и технологии. А теория не изменилась. В этом веке человеческой жизни не пришло хорошей мысли создания идеологии.

Другие ценности еще не найдены. Техника и технология не только изменяет человеческое сознание и управляет, и меняет политические устои.

Когда мы поднимемся на новую ступень развития… На сегодняшний день люди всех возрастов и поколений имеют в голове только фейсбук, селфи… И это что новый идеал жизни?

«ООН делает опрос статистику-какая «самая счастливая страна» на планете Земля. Самая счастливая страна...Как вы то понимаете»?

-Это абсурд. Полный абсурд. Потому что купить материальные предметы, например, новый холодильник или иметь 3 машины-это не счастье! Они создают эту статистику на материальной основе. Мышление этой статистики и логика самые низкие.

Например, жители Тибета. Они не имеют материальных богатств, но при этом они очень счастливые люди. В тоже время самая богатая страна Япония, но она также занимает первое место в мире по числу суицидов. Почему?

Что в итоге мы через материальные блага сможем стать счастливыми?

Женишбек Эдигеев, г. Женева.